خلاصه اي از سخنرانی ایراد شده در بیست و یکمین کنفرانس سالانه انجمن دوستداران فرهنگ ایران در شیکاگو

۲۴ مهر ۱۳۹۰

بهروز ثابت

عدالت اجتماعی در مجموع به ایجاد و تحول جامعه ای اطلاق میشود که در آن اصول و ارزش هائی چون برابری، وحدت منافع و مسئولیتها و حقوق بشر در معنای عمومی و کلی آن مورد نظر قرار گرفته باشد.

تعلیم و تربیت مدرن بر اهداف عدالت اجتماعی تاکید کرده و وحدت اصلیه نوع بشر را چارچوبی مناسب برای سازمان دهی روابط متقابل انسانی دانسته است .

و اقعیت این وحدت مورد تایید کلیه رشته های دانش بشری است.مردم شناسی، زیست شناسی و روانشناسی فقط یک نوع انسان می شناسند و تفاوت های بشری را صرفاً در جنبه های ثانوی محیطی در نظر می گیرند. شناخت این واقعیت اولین شرط اساسی استقرار عدالت اجتماعی است.

ما نیازمند تغییرات عمیق در تعلیم و تربیت هستیم تا بقای انسان دراین جهان سریع التغییر ممکن گردد.

نظام آموزش معطوف به عدالت اجتماعی می تواند به ایجاد نگرش ها، ارزش ها و مفاهیم جدید در معلمین و متعلمین کمک کند و آنان رابه اعمال آگاهانه و سنجیده در جهت تغییر اجتماعی رهنمون گردد.

.جان دیوئی در کتابش به نام عقاید من در مورد آموزش و پرورش( My Pedagogical Creed) جریان تعلیم و تربیت را با تحول شناخت و آگاهی جمعی همراه دانست و معتقد بود که فرد می تواند با سهیم شدن در این شناخت و آگاهی، به باز سازی و تحقق عدالت اجتماعی مدد رساند.

از نظر او آگاهی جمعی نتیجه مبادله آزاد و پویا و تحول آراء و افکار در یک محیط دموکراتیک است.

یکی از مشخصات اصلی سیستم مطلوب تعلیم و تربیت آن است که با تغییرات لایزال جهان منطبق باشد .

در عصر حاضر مشخصه اصلی جهان ما نیاز حیاتی آن به وحدت و یگانگی است.

ما در عصری زندگی می کنیم که در آن پیوندها و ارتباطات بشری از حیطه مرزهای ملی و حوزه های جغرافیائی و دائره های فرهنگی و قیود مذهبی و حصارهای ایدئولوژیک خارج شده و بسرعت به سمت ایجاد یک جهان متحد در حرکت است.

تحولات و بحران های جهان به نحوی روزافزون نیاز به وحدت عالم انسانی و نظمی نوین را آشکار می سازد.

سیستم آموزشی یکی از مهمترین اسباب رفع اختلافات و ایجاد تعاون و همکاری بین المللی و توسعه و رفاه اجتماعی و تحقق صلح بین المللی می باشد.

در این دیدگاه، نظام تعلیم و تربیت اهدافی مافوق اهداف شخصی و انتفاعی را دنبال می کند و در صدد است تحول و تغییری اساسی در شخصیت فرد و نظام اجتماعی بوجود آورد.

تعلیم و تربیت هدفی اجتماعی و جامع الشمول را دنبال می کند و بایستی آزادی انسان را از قیود کهن و تقالید و تعصبات در نظر گیرد، تنویر افکار و احترام به آراء و عقاید ملل مختلف را تشویق کند، آزادی زنان و احترام به حقوق انسان را ترویج کند، به ایجاد جامعه مدنی مدد رساند و به بسط و گسترش روابط فرهنگی و تمدنی پردازد.

سیستم آموزشی اگر هدفش آن باشد که به رفاه و همزیستی بین المللی مدد رساند و تعصبات را از بین ببرد چاره ای ندارد که محتوای آموزش را از قیود سیاسی و اقتصادی و فرهنگی رها سازد و آزادی را چه در توسیع معارف و چه در کسب آن به تمام نوع بشر عرضه کند.

متأسفانه بخاطر تعصبات و جدائی ها، برخی سیستم های آموزشی به شاگردان خود اجازه نمی دهند که در مورد فرهنگها و ملل دیگر تحقیق ومطالعه کنند تا در نتیجه از بار شدید تعصبات و جدائی ها کاسته شود.

درنظام های توتالیتر سیستم آموزشی بنحوی خطرناک به مغز شوئی و تحریف حقایق و تحریک احساسات خام میپردازد تا ایدئولوژی قدرت حاکمه را در نهاد جامعه تحکیم کند. مثلاً در آلمان نازی تاکید شدید بر آموزش ایدئولوژیک کودکان و جوانان می شد و رژیم نژاد پرست، آینده خود را در پرورش نسلی می یافت که کاملاً از اندیشه مستقل و آزاد تهی شده ودربست در اختیار اهداف سلطه جویانه رژیم در آمده باشد. پسران را برای خدمت سربازی و دختران را برای خانه داری آماده می کردند.

محتوای موضوعا ت درسی نیز دچار تجدید نظر گشتند.علوم طبیعی مثل بیولوژی بر آن شدند که به دانش آموزان بیاموزند که ایدئولوژی نژاد برتر ریشه های ژنتیک دارد و جوانان را تشویق میکردند که با یافتن قرینه مناسب پاکی خون و برتری نژاد آریان را حفظ کنند. در علوم فیزیک و شیمی و ریاضی چون نمی توانستند مطابق ایدئولوژی نازی دست اندازی کنند نتایج فنی آن علوم را درپیشبرد ماشین جنگی و نظامی آلمان و اهداف توسعه طلبانه آن بکار می بردند در شوروی سابق هم اوضاع برهمین منوال بود.

بخصوص در سالهای ۱۹۳۰ تا۱۹۵۰ در دوران وحشت و استبداد استالینی نظام آموزش و پرورش به صورت ابزار پیشبرد سیستم توتالیتر بکار گرفته میشد. به خصوص علوم انسانی و اجتماعی به بهانه حذف افکار بورژوازی و ضد انقلابی مورد تصفیه و تجدید نظر قرار گرفت و کتب تاریخ تبدیل به جزواتی مملو از توطئه انگاری وتبلیغات ایدئولوژیک و تحریف رویدادها گشت..

.نوعی که درس تاریخ در بسیاری از ممالک تدریس می شود یک محتوای سیاسی و ایدئولوژیک دارد. البته این مطلب تازه ای هم نیست. میدانیم که مورخان جهانگشائی ها و قتل عام های رهبرانشان را اعمالی قهرمانانه تصویر نموده اند و سایر ملل را بربر و وحشی قلمداد کرده اند . وقتی تاریخ که در حقیقت حافظه یک ملت است با تعصبات ملی ، مذهبی و نژادی توأم میشود نوعی نسیان جمعی حاصل می شود که در نتیجه فارغ التحصیلان آن مکتب آموزشی چیزی به جز تعصب ندارند تا به فرهنگ جهانی عرضه کنند.

برای این مشکل زمانی راه حل مناسب و مطلوب ایجاد می شود که سیستم آموزشی ابعاد جهانی پیدا کند و برنامه ریزی آموزشی، محیطی را ایجاد کند که در آن آزادی تحقیق و مطالعه برقرار باشد.

چنین محیطی فقط در صورتی امکان تحقق دارد که آزادی های سیاسی و اجتماعی تضمین شده باشند. ایجاد محیطی که در آن آزادی تحقیق و مطالعه برقرار باشد كه منوط به افزایش ارتباطات و رفع سوء تفاهمات بین المللی است. همینطور ایجاد چنین محیطی نیازمند سطح بالاتری از رشد اخلاقی است. چرا که د رحال حاضر هر ملتی بر آن است که خود را بری از اشتباه و دیگران را مقصر بداند.

اما در جهانی که سطح اخلاق و ادراک یگانگی بشر افزونی پیدا کرده نوعی از آزادی فکر حاصل می شود که در نتیجه آن همه شاهد و گواه کاستی های تاریخی خود خواهند بود و برتری اخلاقی متعلق به هیچ قوم خاصی نیست. در چنین محیط آموزشی شاگردانی که در مدارس غربی به تحصیل مشغولند به مطالعه دستاوردهای تمدن های دیگر مثل تمدن اسلامی می پردازند و شاگردان مسلمان هم با آزادی به مطالعه تحولات فکری ، علمی و فلسفی غرب مشغول می شوند.

در چنین حالتی ریشه های اصیل هر فرهنگی به تمامه و با آزادی کامل مورد شناسائی و بررسی قرار می گیرند و داد و ستد فرهنگی رکن اساسی سیستم آموزش بین المللی می شود و سوء ظن و شک سیاسی دست از دامن سیستم آموزش می شوید .